تكنيك هاي پرورش تفكر خلاق و انتقادي

*معلمين با استفاده از اقدامات زير مي توانند تفكر خلاق و انتقادي را پرورش دهند:

1-مواد و مطالب آموزشي متنوعي را براي تكميل كتب درسي معمول، تهيه و تدوين كنيد.

2-بحث ها و مناظره هاي كليدي و مرتبط با زندگي دانش آموزان را در زمينه موضوعات بحث برانگيز اجرا كنيد.

3-دانش آموزان را به صورت دوتايي سازمان دهي كنيد و از آن ها بخواهيد با گروه هاي ديگري از دانش آموزان در مورد يك مسئله بحث و مناظره كنند. جو و فضاي كلاس را طوري ترتيب دهيد كه باعث كنش متقابل شود. ترتيب نشستن شاگردان را تغيير دهيد از روش هاي تقسيم كلاس بزرگ به گروه هاي كوچك براي بحث استفاده كنيد.(تصاوير 3-2)را ببينيد.

4-از دانش آموزان بخواهيد تا حوادث و رويدادهاي مهم تاريخي يا زندگي شخصيت هاي متفكر و خلاق را در كلاس درس به نمايش بگذارند(ترجيح با حوادثي است كه در آن قهرمانان نقش هاي مخالفي را بازي مي كنند.)

5-از دانش آموزان بخواهيد تا در جلسات و گردهمائي هاي اجتماعي در جامعه محلي خود شركت كرده و يا برنامه هاي ميزگرد تلويزيوني را تماشا كرده و نقطه نظرهاي مختلف را مورد بحث قرار دهند.

6-از دانش آموزان بخواهيد تا در مورد يك مسئله اجتماعي ، انتقادها و نظرهاي خود را براي سردبير يك مجله يا روزنامه نوشته و در كلاس بخوانند.

7-از تكاليف نوشتاري اثر بخش در جريان آموزش استفاده كنيد . تكاليف نوشتاري اثربخش معمولاً داراي ويژگيهاي زير هستند:

-داراي ضوابط و معيارهاي مشخصي هستند.

-رشد تدريجي مهارت هاي تفكر را به دنبال دارند.

-بر مسائل و موضوعات واقعي تأكيد مي كنند.

-آموزش روشن و غير مبهمي را ارائه مي كنند.

مثال هايي از تكاليف نوشتاري اثربخش در زير مي آيد:

الف-خلاصه كردن:فن تلخيص يا خلاصه كردن به صورت شفاهي يا به صورت كتبي نياز به استفاده از مهارت هاي سازمان دهي ذهني توسط دانش آموزان دارد. دانش آموزان در موقع خلاصه كردن مجبورند نكات اساسي و كليدي بحث را از موضوعات فرعي و غيرمهم تشخيص داده و آن ها را سازمان دهي كنند.

ب- نوشتن مقاله هاي تجزيه و تحليل كوتاه و يا نقد مطالب:از دانش آموزان بخواهيد موضوعات و مسايل مرتبط با زندگي روزمره ي خود را به طور مختصر تجزيه و تحليل كنند.دلايل موافق و مخالف مسئله را مورد بحث قرار داده و نظريات را مورد انتقاد قرار دهند.سعي كنيد با همكاري دانش آموزان ، ملاك هايي براي ارزيابي و انتقاد از نظريات ديگران تدوين كنيد.

ج-تمرين حل مسايل موجود در روزنامه ها و مجلات:مسايل واقعي و مرتبط با زندگي دانش آموزان كه گهگاه در روزنامه ها و مجلات به بحث گذارده مي شود و يا در روزنامه ها مطرح مي شود مجالي براي هدايت دانش آموزان براي تمرين فعاليت هاست.

د-پروژه هاي خارج از كلاس : از دانش آموزان بخواهيد يكي از مسايل مربوط به زندگي خود را كه با محتواي درسي خود ارتباط دارد به عنوان موضوع تحقيق انتخاب كرده و در مورد آن تحقيق كنند. سعي كنيد نحوه جمع آوري اطلاعات ، استفاده از مصاحبه و ديگر تكنيك ها و منابع اطلاعات مربوطه را به دانش آموزان آموزش دهيد. در اينجا ممكن است نتيجه ي تحقيق و پروژه ي دانش آموزان چشمگير نباشد اما به هر حال آن ها فرصتي براي تمرين تحقيق و اجراي روش هاي تحقيق را به دست آورده اند. در اينجا آنچه بيشتر مهم است روش و فرآيند است نه محصول.

ه-شبيه سازي و الگوپردازي: از دانش آموزان بخواهيد تا الگوها و مدل هاي موجود در علوم مختلف يا حتي در موقعيت هاي مختلف را در رابطه با موضوع مورد مطالعه ي خود مورد استفاده قرار دهند. اين كار ممكن است در وهله ي اول نامربوط به نظر برسد اما به تدريج منجر به خلاقيت هاي چشمگيري مي شود .

بعضي از اين پيشنهادات ممكن است براي معلمان يا بعضي از والدين جالب نباشد و حتي زحمت زا باشد. اما به هر حال پرورش تفكر خلاق و انتقادي براي يك جامعه اسلامي ضروري است. پرورش اين نوع تفكر ممكن است مستلزم مقابله ي دانش آموزان با نظر والدين و معلم باشد و دانش آموزان روح مخالفت و انتقاد را در سراسر زندگي تعميم دهند. لكن روح مخالفت و انتقاد براي زندگي و آموزش دانش آموزان مفيد و لازم است، و آن ها بهتر مي توانند براي براي كسب يك شخصيت مستقل و ثابت اقدام نمايند . روح مخالف و انتقاد هيچ منافاتي با احترام به ارزش هاي خانوادگي و علمي ندارد. اين مسئله را هم بايد به دانش آموزان و هم به والدين و مربيان ياد داد.(یارمحمدیان.۱۳۷۷)

 گردآورنده: اکرم مالکی پور