پيشگفتار

از موضوعات مهم قرآن كه نسبتا بخش عمده اى از آن را در بر مى گيرد موضوع ((قصص )) در آيات شريف الهى است كه پيرامون زندگى رسولان و پيامبران و امت هاى آنان سخن مى گويد و بعضا زندگى فرد و يا افراد محدودى را نيز مطرح مى كند. اگر بخواهيم قرآن را به سه بخش تقسيم كنيم دو بخش نخست آن را ((عقايد و معارف )) و ((قوانين و احكام )) و بخش سوم آن را داستان هاى قرآن تشكيل مى دهد، 

و مى بينيم قصص قرآن در هر دو بخش سابق حضور دارد زيرا درگيرى و كشمكش هاى پيامبران با امت ها و اقوام خويش درباره معارف و احكام بوده است در اين صورت از قصص به عنوان ابزار هدايت بهره گيرى شده و در خدمت عقايد و قوانين اخلاقى قرار گرفته است . يكى از ويژگى هاى قصص قرآن بيان اهداف آنهاست . قرآن كريم در آيات گوناگون اهداف قصص را اين گونه بيان مى كند:

الف : پند و اندرز:

قرآن با بيان زندگى پر فراز و نشيب اقوام و ملل كه چگونه از قله سعادت در سراشيبى ذلت و بدبختى قرار گرفته اند، درس هايى بيان و عبرت هايى ترسيم مى كند همچنان كه مى فرمايد: لقد كان فى قصصهم عبره لاولى الالباب (١) ؛ ((در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان انديشه است )). و در جاى ديگر قرآن به پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) دستور مى دهد كه سرگذشت هاى آنان را براى مردم بازگو نمايد تا آنان بينديشند و عبرت گيرند: فاقصص القصص لعلهم يتفكرون (٢) ؛ ((سرگذشت ها را بازگو كن تا آنان بينديشند و عبرت گيرند)).

و در آيه اى ديگر اين نوع سرگذشت ها را مايه يادآورى مى داند چنان كه مى فرمايد: و ذكرى للمؤ منين . (٣)

ب : وحدت هدف در دعوت پيامبران عليهم السلام :

آيات قرآن گواهى مى دهد كه تمامى پيامبران (عليهم السلام ) براى هدف واحدى مبعوث شده اند چون از يك منبع الهام مى گيرند، چنانكه مى فرمايد: و لقد بعثنا فى كل امه رسولا ان اعبدوا الله و اجتنبوا الطاغوت (٤) ؛ ((ما در هر امتى رسولى برانگيختيم كه خداى يكتا را بپرستيد و از پرستش طاغوت پرهيز كنيد)).

ج : تقويت قلب پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم :

پيامبران و رسولان الهى در مسير تبليغ و دعوت خود با انواع ناملايمات روحى و جسمى روبرو بوده اند و پيوسته با جاهلان و ضرب و شتم آنان سر و كار داشته اند لذا بازگويى ناملايمات مصلحان پيشين در درجه نخست مايه تقويت قلب پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) و آرامش خاطر او، سپس مايه دلگرمى مصلحان ديگر است چنانكه مى فرمايد: و كلا نقص ‍ عليك من اءنباء الرسل ما نثبت به فؤ ادك (٥) ؛ ((ما در سرگذشت پيامبران را از نظر تقويت قلب و روح تو بازگو مى كنيم )).